ناصر ریاحی، رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو معتقد است که قاچاق دارو در ایران به شکل چمدانی است نه سازمان‌یافته. نظارت در حوزه دارو خیلی دقیق انجام می‌شود و ردیابی به‌صورت آنلاین انجام می‌شود.

به گزارش پایگاه خبری خبر دارو،به گفته ناصرریاحی، عضو هیئت رییسه و خزانه دار اتاق تهران و رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو با حذف ارز ترجیحی دارو، خیلی از مشکلات حوزه قاچاق و کمبود دارو برطرف خواهد شد. 

چقدر قاچاق دارو با واقعیت بازار دارو منطبق است؟
قبل از پاسخ به این سوال اجازه دهید درباره نظام توزیع دارویی در ایران چند نکته‌ای را بیان کنم. داروی وارداتی، میزان واردات دارو و قیمت آن در جلسات «بازخوانی» بررسی می‌شود. قبلا این جلسات سالی یک‌بار و در صورت نیاز در نیمه‌های سال هم یکبار دیگر برگزار می‌شد. مثلا اگر داروی جدیدی به لیست اضافه شود قیمت آن هم اصلاح می‌شود. جلسات بازخوانی به این ترتیب است که شرکت‌های مختلف برحسب سابقه، کیفیت، نوع دارو و غیره مشخص می‌شود که در طول سال با چه قیمت، کیفیت و در چه زمانی باید دارو وارد کنند. بنابراین از این لحاظ روند کار مشخص است. برای ترخیص دارو از گمرک بار دیگر باید مجوزی اخذ شود و حقوق گمرکی پرداخت شود. بعد از آن واردکننده در گمرک دارو را تحویل می‌گیرد و به شرکت پخش مجاز که از طرف شرکت غذا و دارو تایید شده، تحویل می‌دهد. شرکت پخش این داروها را در انبارهای استاندارد نگه می‌دارد. برچسب اصالت بر روی داروها نصب می‌شود. بعد از این دارو به شعب پخش شرکت‏ها که طبق قانون نباید کمتر از 16 شعبه داشته باشد، ارسال می‏شود. البته الان اکثر شرکت‌های پخش دارویی مهم بیش از 20 شعبه دارند. تمام این موارد به صورت آنلاین توسط سازمان غذا و دارو قابل رصد است. شرکت‌های تولیدکننده هم می‌توانند سرنوشت داروی خود را در این مسیر رصد کنند کما اینکه سازمان غذا دارو و شرکت‌ها دخالت می‌کنند که در فلان استان دارو زیاد توزیع شده یا کمتر توزیع شود. بنابراین تا لحظه‌ای که دارو توزیع می‌شود واردکننده می‌داند داروی او در کجاست و در مورد دارو چون تمام شرکت‏های دارویی تیم مارکتینگ دارند، با پزشکان در ارتباط هستند و به آنها اطلاعات می‌دهند، بازارهای خود را هم به‏ خوبی می‌شناسند.

این وضعیت در حوزه داروهای تولید داخل چگونه است؟
در حوزه داروی تولید داخل هم چرخه به این شکل است که باز هم نیاز به بازخوانی وجود دارد. منتها تفاوتی که در اینجاست اینکه می‌توانند مواد اولیه را در یکجا وارد کنند یا سال گذشته به اینها اجازه واردات مواد مورد نیاز دو سال داده شد. البته ماده موثره مهم‏تر است و اینکه چقدر او می ‏تواند تحویل پخش دهد و کنترل کند، مهم است. احتمال اینکه دارویی تولید شود که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درباره آن اطلاعی نداشته باشد، ضعیف است. اینها برچسب خود را روی دارو نصب می‏ کنند و شرکت پخش هم آن را می‏فروشد. در دارو سیستم نظارتی بسیار منظم و قابل رصد است و احتمال خطا تا رسیدن دارو به مرکز و داروخانه‌ها کاملا کنترل شده است.

پس این قاچاق‌ها چگونه رخ داده است؟
در مورد قاچاق ما نمی‌توانیم هیچ آماری ارائه دهیم، قاچاق که صادرات رسمی نیست که کسی بتواند برآوردی از آن ارائه دهد. برآورد کردن  فرمول خود را دارد و نسب به محموله کشف ‏شده و غیره انجام می‏ شود و چون در مورد دارو بیمه است وقتی با بیمه مقایسه کنند در گذشته کشف شد که بیمه برای برخی از داروها پول بیشتری نسبت به واردات دارو پرداخت کرد. معنای آن این است که این دارو به صورت قاچاق وارد شده است.الان هم عکس آن صادق است. می‏توانیم محاسباتی بکنیم. به‏ خصوص درباره داروهای بیماری‏های خاص و گران امکان ندارد کسی راحت بخرد بنابراین می‏توان فهمید که چه بخشی قاچاق شده است. اما اینکه در چند سال اخیر داروهای تولیدی و وارداتی ایران به‏وفور در کشورهای همسایه مشاهده می‏شود حاکی از این است که قاچاق انجام می‏شود.

*می‌گویند 19 کانتینر در مرزهای عراق متوقف شده است.
از نظر من این آمارها غیرواقعی است و محال ممکن است دارویی به این شکل قاچاق شود و نشود آن را در 24 ساعت کشف کرد. توزیع دارو سیستماتیک است و ردیابی آن راحت است ولی به صورت چمدانی همراه مسافر و غیره، اطلاع دارم به‏ وفور قاچاق می‏ شود. برآورد من این است که 20 درصد داروی تولیدی و وارداتی به کشورهای همسایه قاچاق می‏ شود.

آیا قاچاق به دلیل چندنرخی بودن است یا خیر؟
شرایط گذشته و حال مشابه هم نیست. در گذشته هم که ارز تک‏نرخی بود باز هم قاچاق رخ می‌داد اما به این صورت که مثلا بسیاری از افغانستانی‌ها دارو را خرید می‌کردند و در کشور خود می‌فروختند. این چون از سیستم گمرک عبور نمی‌کرد، قاچاق بود؛ ولی به اعتقاد من مخرب و مخل نبود. چون نوعی صادرات بود و این رویه بازارهایی را برای محصول تولید ایرانی باز می‌کرد. اما الان ارز 4200 تومانی به 25 هزار تومان فروخته می‌شود و این بار قاچاق چمدانی قاچاق ارز است. البته در حوزه دارو این وضعیت خیلی کم است ولی در سایر اقلام و کالاهایی که ارز ترجیحی یا یارانه‌دار می‌گیرند به مراتب بیشتر است. مثلا به وضعیت گندم نگاه کنید؛ هزار فراورده صنعتی و یا غیرصنعتی از این تولید می‌شود و می‌تواند قاچاق شود و قطعا به میزان بیشتری از دارو انجام می‌شود.

برخی‌ می‌گویند قاچاق معکوس به دلیل تفاوت نرخ ارز نیمایی و ترجیحی است
این کمی دور از ذهن است،با توجه به توضیحاتی که ارائه شد اولا دارو به دلیل اینکه مواد اولیه آن ارز یارانه‌ای می‌گیرد، صادرات روتین آن ممنوع بود. اگر کسی آن را صادر می‌کرد تحت کنترل شدید بود و باید ارز حاصل از صادرات را بازمی‌گرداند و به همان نرخ که مواد اولیه از دولت می‌گرفت ارز را به سیستم بانکی می‌فروخت. از طرفی به دلیل نظارت شدید، من قاچاق دارو را به شکلیکه می‌گویند خیلی عملیاتی نمی‌بینم.

دلیل کمبود انسولین یا داروی بیماری‏های خاص چه بود؟
بعضی از داروها به دلیل مشکلات موجود کمتر وارد می‌شوند؛ مسئولان خود را کنار می‌کشند همه داروها را یا شرکت‌های خصوصی تولید می‌کنند یا وارد می‌کنند. البته برخی شرکت‌ها هم خصوصی نیستند. اما اصل قضیه این نیست که تاجر کالا کمتر تولید یا وارد کنند. عدم تخصیص به‏موقع ارز مشکل‌آفرین است. کمبود انسولین هم به این دلیل است. شرکت ‏های واردکننده داوطلبانه مجبور شدندهمه داروها را با نامه سازمان غذا و دارو ترخیص کنند و الان مشکل دوچندان است. کالایی که از گمرک آمده و ارز نگرفته است. اینها با کمترین اسناد ترخیص شده و تولیدکننده و واردکننده را تحت ریسک سنگین قرار داده‏اند. قبلا ارز شرکت‌های تجهیزاتی را نداده‌اند. الان واردکننده تا کالای قبلی را تسویه نکند اجازه خرید کالای جدید ندارد. این مشکلات تولیدکننده و واردکننده را گرفتار می‌کند. البته ممکن است در هر صنفی خطایی رخ دهد ولی معتقد هستم سازمان غذا و دارو درخواست ارز کرده و بانک مرکزی استکه ارز را نداده است؛ همه مشکلات حوزه دارو ناشی از عدم تخصیص به‏موقع ارز است. اگر ارز ترجیحی حذف شود و با اولویت فروش شرکت‌های دارویی و واردکننده‌های دارو با ارز نیمایی ارز تهیه کنند، خیلی از مشکلات حل می‌شود.

نظارت در این حوزه چگونه و بر عهده کجاست؟
نظارت در حوزه تولید و واردات و پخش بر عهده سازمان غذا و دارو است ولی در مرحله بعدی یعنی در قاچاق کالا و ارز هم می‌تواند دخالت کند. اما چون قاچاق دارو در این سیستم‌ها ممکن نیست به اعتقاد من عمده این قاچاق توسط بیمارانی انجام می‌شود که نسخه‌های جعلی دارند یا بیماری از سر استیصال داروی خود را می‌فروشد و ریال می‌گیرد. تلویزیون چند بار برنامه‌هایی نشان داد که به این ترتیب دلال‏ها از فرد دارو خرید می‌کردند و این رویه بیشتر به ذهن متبادر می‌شود تا قاچاق سیستماتیک.

 مشکلات حوزه دارو چیست؟
ایران بیمه‌های قوی‌ای دارد و مشتری هر اقلام دارویی به نوعی دولت است. اما دولت با تاخیر حتی دوساله پول بیمه را می‏دهد و درنهایت پول تولیدکننده را؛ طوری که پول از ارزش می‏افتد و نفس تولیدکننده و واردکننده را می‏گیرد. الان به دلایل مضیقه کمبود ارز و بودجه اجازه واقعی شدن قیمت‏های دارو را نمی‌دهند. البته دولت می‌گوید ارزترجیحی به دارو داده می‌شود ولی باید به این نکته توجه شود که تولیدکننده فقط 30 درصد از قیمت تمام‏شده(قیمت ماده موثره) را ارز ترجیحی می‌گیرد ولی بقیه هزینه‌ها در تولید آزاد محاسبه می‌شود اما اجازه تغییر قیمت به او نمی‌دهند.

تشکل‏ های حوزه دارو با این مشکلات چه باید بکنند؟
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کمترین تعامل را با تشکل‌های دارویی دارد و آنها را به رسمیت نمی‏شناسد. از طرفی طرح تحول سلامت بسیار بد اجراشد و باعث شد شرایط تشکل‏ها وفعالان اقتصادی حوزه سلامت بد و بدتر شود.